آشنایی با اهل بیت(علیهم السلام)-قسمت دوّم

ابعاد وجودی اهل بیت (علیهم السلام)

خداوند متعال برخی از بندگان خاص خود را برای مأموریت‌های ویژه‌ای برگزیده ‌است. پیامبران الهی و اوصیاء و جانشینان آنان از بندگان برگزیده خداوند هستند. «اِنَّا اَخلَصنَاهُم بِخَالِصَهٍ ذِکرَی الدَّارِ وَ إِنَّهُم عِندنَا لَمِنَ المُصطَفَینِ الأَخیَارِ»؛1 ما آنان را پاک‌دل و برای تذکر سرای آخرت خالص گردانیدیم و هر آینه ایشان در نزد ما از برگزیدگان و نیکانند.  گزینش این افراد نشان‌گر دارا بودن آن بزرگواران از ویژگی‌ها و امتیازاتی است که دیگران از آن بهره ای ندارند.

دانش بی پایان

اینک، در این بحث به ابعاد وجودی اهل بیت (علیهم السلام) و برخی از این ویژگی‌ها و امتیازات آن اولیاء الهی اشاره خواهیم داشت. خداوند به همه اسرار و نهان عالم و تمامی ذرات جهان هستی عالم است، «وَ اللهُ بِکُلَّ شَیءٍ عَلیِمٌ»؛2  و به آن چه در سینه‌ها وقلب ها خطور می‌کند، آگاهی کامل دارد، «اِنَّ اللهَ یَعلَمُ مَا فِی اَنفُسِکُم»؛3 خداوند می داند که شما در خود چه دارید. «یَعلَمُ خَائِنَهَ الاَعیُنِ وَ مَا تُخفِی الصُّدوُرِ»؛4  او چشم های خائن و آن چه در دل مخفی دارند را می داند.

بدون شک، افاضه هر دانشی به انسان از ناحیه خدای متعال است و براساس مشیت و اراده خود بخشی از علم خود را به آنانی که شایستگی دارند، افاضه کرده است. «اَلعِلمُ نوُرٌ یَقذِفُهُ اللهُ فِی قُلُوبِ اَولِیَائِهِ»؛5  علم نوری است که خداوند آن را در دل های اولیاء خودش افاضه می کند. امام صادق (علیه السلام) در روایت عِنوان بَصریّ می‌فرماید: «لَیسَ العِلمُ بِالتَّعَلُّمِ، اِنَّمَا هُوَ نوُرٌ یَقَعُ فِی قَلبِ مَن یُریِدُ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اَن یَهدِیَهُ»؛6  علم تنها با آموختن به دست نمی آید، بلکه علم نوری است که در قلب کسی قرار می گیرد که خداوند بخواهد او را هدایت کند.

خدای متعال علوم اولین وآخرین را به پیامبر اسلام (صلوات الله علیه)، حضرت زهرا و امامان معصوم (علیهم السلام) عطا کرده است. در قرآن خطاب به رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آمده است: «وَ اَنزَلَ عَلَیکَ الکِتَابَ، وَ الحِکمَهَ، وَ عَلَّمَکَ مَا لَم تَکُن تَعلَمُ»؛7 خدا قرآن و حکمت را برای تو فرستاد و آن چه را نمی دانستی به شما آموخت. امام صادق (علیه‌السلام) در بیانی از انواع علم می فرمایند: «اِنَّ لهُِ عَزَّوَجَلّ عِلمَینِ: عِلمٌ لایَعلَمُهُ الا هُوَ، وَ عِلمٌ عَلَّمَهُ مَلائِکَتَهُ، وَ رُسُلَهُ، فَمَا عَلَّمَهُ مَلائِکَتُهُ وَ رُسُلَهُ فَنُحنُ نَعلَمُهُ»؛8 برای خدا دو نوع علم است: علم نهفته و گنجینه شده که احدی آن را نمی‌داند جز ذات حق تعالی و علمی که به فرشتگان و پیامبران آموخته و تمام علومی را که به آن ها آموخته است ما می دانیم.

در همین ارتباط پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «وَ مَا مِن عِلمٍ اِلا وَ قَد عَلَّمتُ عَلِیّاً، وَ هُوَ الاِمَامُ المُبیِنِ»؛9 علمی نیست، جز این که آن را به علی (علیه السلام) آموخته‌ام و او امام آشکاری است. در این باره از امیر المؤمنین علی (علیه‌السلام) نقل شده که فرموده اند: «اِنَّ رَسوُلَ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) عَلَّمَنِی اَلفَ بَابٍ وَ کُلُّ بَابٍ یُفتَحُ اَلفَ بَابٍ، فَذَالِکَ اَلفَ اَلفَ بَابٍ، حَتَّی عَلِمتُ مَا کَانَ وَ مَا یَکوُنُ اِلیَ یَومِ القِیَامَهِ»؛10 رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) هزار باب علم به من آموخت که هر بابی هزار باب دیگر را گشوده است پس در نتیجه هزارهزار باب می شود تا آن جا که از هرچه بوده و تا روز قیامت خواهد بود، آگاه شدم. هم‌ ایشان می‌فرمایند: «یَامَعشَرَ النَّاسِ سَلوُنِی قَبلَ أن تَفقِدوُنِی، فَلأَنَا بِطُرُقِ السَّمَاءِ اَعلَم مِنِّی بِطُرُقِ الاَرضِ»؛11  هان ای مردم! پیش از این که مرا نزد خود نیابید هرآن چه می خواهید از من بپرسید و بدانید که من به راه‌های آسمان داناتر از راه های زمینم.

اهل بیت نوری واحد

اهل بیت (علیهم السلام) براساس گفته‌های خودشان همه نور واحدند. بنابراین، هر چه را امام علی (علیه السلام) می داند و از رسول الله (صلوات الله علیه) دریافت کرده در اختیار سایر ائمه نیز قرار داده است. امام موسی کاظم (علیه السلام) فرمود: «نَحنُ فِی العِلمِ وَ الشَّجَاعَهِ سِواءٌ»؛12 ما، در علم و شجاعت مساوی هستیم. امام صادق (علیه السلام) نیز فرمود: «اِنَّ عِندَنَا عِلمُ مَاکَانَ، وَ مَا یَکوُنُ، وَ مَا هُوَ کَائِنٌ، اِلَی أن تَقوُمَ السَّاعَهُ»؛13 به راستی ما به آن چه در گذشته بوده و در آینده تا لحظه قیامت خواهد بود، داناییم.

از این روی پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می فرماید: «لاتَعلَموُهُم، فَاِنَّهُم اَعلَمُ مِنکُم، هُم اَعلَمُ النَّاسِ» ؛14 به اهل بیت (علیهم‌السلام) چیزی نیاموزید، زیرا آنان از شما دانا ترند و آن ها از همه مردم عالم‌ترند. بدین ترتیب اهل بیت (علیهم السلام) وارث علوم همه انبیاء و پیامبران، به ویژه پیامبر خاتم که اعلم و کامل تر از همه بودند می‌باشند. 15

در این روایات و به خصوص، روایت اخیر، اشاره به علمی شده است که در اصطلاح کلامی از آن به «علم لَدُنِّی»16  یاد می‌شود. با تحقق این علم، یکی از ارکان اساسی عصمت در صاحبان این نوع علوم تحقق می‌یابد.

—————————-

1.  بحارالانوار، ج 36، ص 46-47.
2. سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 282.
3. سوره مبارکه بقره، آیه شریفه 235.
4. سوره مبارکه غافر، آیه شریفه 19، چون این بحث کلامی است برای مطالعه بیشتر در باره علم حضرت باری تعالی، به منابع مناسب آن که در بخش خدا شناسی قرار دارد مراجعه شود.
5. محمدی ری شهری، العلم والحکمه فی الکتاب والسنه، تهران: دارالحدیث، 1376، واژه العلم.
6. مجلسی، بحار الانوار،  بیروت: ج 1، باب 7، ص 224 .
7. سوره مبارکه نساء، آیه شریفه 113.
8. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، تهران: مکتبه الصدوق، 1381، ج 1، ص 314.
9. محمد، ابوجعفر، بصایرالدرجات، تهران، مؤسسه اعلمی، 1362، ص 325؛ و نیز بحار الانوار، ج 37، ص 204.
10. بحار الانوار،ج 26، ص 29.
11. نهج البلاغه، خط 116؛ محمدکاظم قزوینی، امام علی از ولادت تا شهادت، ترجمه: علی کرمی، انتشارات دلیل ما، 1380، ص 224.
12. اصول کافی، ج 1، ص 217.
13. اصول کافی، ج 1، ص 139.
14. بحارالا نوار، ج 23، ص 13.
15. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 26، ص 192.
16. علم لدنی، دانش و معرفتی است که عالم به آن، آن را بدون واسطه از نزد خداوند متعال دریافت گردیده است.

حجت الاسلام والمسلمین آقاتهرانی

پایگاه فرهنگی هنری تکناز