بعد اُلگودهی
یکی از ویژگی های انسان، کمال خواهی است. هر انسانی ذاتا در جست و جوی برترین‌هاست. به همین دلیل انسان برای رسیدن به کمال هر چیزی، از جمله کمال خویش، همیشه به دنبال تعلیم و تربیت و فراگیری علم و دانش و کسب مهارت های فنی و عملی است.1 تا خویشتن را از احساس نقص و نیاز، که همواره توجه آدمی را به خود جلب میکند، برهاند.
این میل فطری که در سراسر وجود انسان سایه افکنده است، به طور طبیعی وی را به الگوگیری فرامی‌خواند. یکی از بهترین روش‌های یادگیری و تعلیم و تربیت، روش الگویی است. این شیوه در زندگی انسان از اوان کودکی شروع شده و تا پایان عمر ادامه دارد. رفتار تقلید گونه‌ی کودک نمونه بسیار روشنی از این ویژگی روانی بشر است.1
آن چه در این زمینه مهم است، انتخاب آگاهانه و عالمانه الگوها است. انسان باید با شناخت و آگاهی کامل، الگویی را در زندگی برگزیند که تأسّی به آن الگو، موجب کمال واقعی و مایه عزت و سربلندی او در دنیا وآخرت گردد. از چنین الگوی جامع و ایده آلی در قرآن به عنوان «اسوه حسنه» یاد شده‌است. مقصود از اسوه حسنه، الگویی نیکو و تمام عیار در همه ابعاد زندگی، بدون هیچ نوع نقص و کاستی می‌باشد. در همین ارتباط خدای سبحان در کلام وحیانی خود دو شخصیت بزرگ را به عنوان اسوه حسنه به مردم معرفی نموده است:
1- حضرت ابراهیم خلیل (علیه‌السلام): «لَقَد کَانَت لَکُم اُسوَهٌ حَسَنَهٌ فِی اِبرَاهیِم وَ الَّذیِنَ مَعَهُ»؛3 برای شما تأسی نیکویی است در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند. یعنی آنان، در صبر و استقامت و مبارزه با بت‌پرستی، در گذشته و حال، الگوی شایسته و مناسبی برای موحدان و خدا پرستان بوده‌اند.
2- پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله): «لَقَد کَانَ لَکُم فِی رَسوُلِ اللهِ اُسوَهٌ حَسَنَهٌ»؛4 شما را به حق در (خصلت ها و روش های رفتاری) پیامبر الگوی نیکو و پسندیده ای است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، بی شک، بهترین الگویی است که می توان در تمام جنبه های زندگی اعم از فردی و اجتماعی به او اقتدا کرد و از روش و منش و رفتار و گفتار آن حضرت درس زندگی آموخت. ایشان درتمام ویژگی ها و خصایص انسانی سرآمد بشریّت و جامع همه کمالات و خوبی هاست. خداوند در باره آن حضرت فرمود: «إنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظیِم»؛5 تو البته دارای اخلاق عظیم و شایسته‌ای هستی.
به فرموده علامه سید محمد حسین طباطبایی (ره): شخصیت والای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) الگوی همیشه زنده و جاویدی است که در طول تاریخ، یگانه رهبر و پیشوای همه بشریت بوده و هست و اینک هم فراتر از محدودیت های زمان و مکان به عنوان سرمشق ماندگار در قلّه های رفیع تاریخ همواره درخشیده و تا انقراض عالم هم چنان خواهد درخشید. شخصیت آن حضرت منحصر به زمان خاصی نبوده و نیست، بلکه یک حقیقت همیشه زنده و جاودانی است که مطابق با واقعیات زندگی هر نسلی تجلی یافته، تشنگان حق و معنویت را سیراب می کند. سیره و رفتار آن سرمشق الهی در تمام ابعاد زندگی رهنمای سالکان الی الله و ره جویان حق و حقیقت است که با تأسی به آن، نیل به کمالات معنوی سهل و آسان خواهد بود.6
امام علی (علیه‌السلام) در زمینه تأسّی به پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرماید: «وَ اقتَدوُا بِهُدَی نَبِیِّکُم! فَاِنَّهُ اَفضَلُ الهُدَی وَ استَنّوُا بِسُنَّتِهِ فَاِنَّهَا اَهدَی السُّنَنِ»؛7 از راه و رسم پیامبرتان پیروی کنید که بهترین راهنمای هدایت است، رفتارتان را با روش آن حضرت تطبیق دهید که هدایت کننده‌‌ترین هدایت ها است. در جای دیگر می فرماید: «و لَقَد کَانَ فِی رَسوُلِ اللهِ کَافٍ لَکَ فِی الاُسوَهِ، وَ دَلیِلٌ لَکَ عَلَی ذَمِّ الدُّنیَا، وَ عَیبِهَا، وَ کَثرَهِ مَخَازیِهَا، وَ مَسَاویِهَا»؛8 برای تو کافی است که راه و رسم زندگی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را اطاعت نمایی تا راهنمای خوبی در شناخت بدی ها و عیب‌های دنیا و رسوایی ها و زشتی‌های آن برای تو باشد.
پس از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، اهل بیت آن حضرت کامل ترین الگوی های نجات بخش برای جامعه بشری هستند و اقتدای به آن بزرگواران همانند تأسَی به شخص رسول الله (صلوات الله علیه) می باشد که هدایت کننده و سعادت آفرین است. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) خود نیز مکرر به امر مهم تأکید فرمودند9 بر اساس سفارشات آن حضرت هرکس در زندگی خود از اهل بیت تبعیّت کند و سیره آنان را سرمشق اعمال و رفتار خویش قرار دهد، به طور مسلّم سعادتمند خواهد بود.
پیروی از اهل بیت (علیهم السلام)
حضرت امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) در یکی از خطبه های نهج البلاغه پس از اشاره به این مسئله، به پیروی از اهل بیت (علیهم السلام) نیز تأکید فرموده اند: «اُنظُروُا اَهلَ‌بَیتِ نَبِیِّکُم! فَالزَموُا سَمتَهُم، وَ اتَّبَعوُا اَثَرَهُم، فَلَن‌یَخرُجوُکُم مِن هُدَی، وَ لَن یُعیِدوُکُم فِی رِدَی، فَاِن لَبِدوُا فَالبُدوُا، وَ اِن نَهَضوُا فَانهَضوُا، وَ لاتَسبِقوُهُم فَتَضِلوُّا، وَ لاتَتَأَخَّروُا عَنهُم فَتَهلِکوُا»؛10 به خاندان پیامبرتان بنگرید و همراه آنان باشید، به هرسمت و سوئی که آن ها گام برداشتند، شما هم به همان سمت گام بردارید؛ چون ایشان هرگز شما را از راه راست خارج نمی کنند و به سستی باز نمی گردانند. پس اگر سکوت کردند، شما هم سکوت کنید، و اگر قیام کردند، شما هم قیام کنید، و از آن ها پیشی نگیرید که گمراه خواهید شد، و از آنان عقب نمانید که هلاک خواهید گشت. در زیارت جامعه کبیره نیز از امام هادی النقی (علیه السلام) آمده است: «اَنتُمُ الصِّرَاطُ الاَقوَمُ؛… اِلَی اللهِ تَدعوُنَ، وَ عَلَیهِ تَدُلّوُنَ»؛11 شمایید راه راست و استوار خداوند… که به سوی او می خوانید و بر او دلالت می کنید. «مَنِ اتَّبَعَکُم فَالجَنَّهُ مَأوَاهُ وَ مَن خَالَفَکُم فَالنَّارُ مَثوَاهُ»؛12 هرکه از شما پیروی کند، بهشت جای گاه اوست و هرکه با شما مخالفت ورزد، دوزخ سرانجام اوست.
هم چنین امام علی (علیه السلام) در نامه عتاب آمیزشان به عثمان بن حنیف (ره) نسبت به تأسّی به سیره و رفتار خویش، این گونه فرموده: «ألا وَ إنَّ لِکُلِّ مَأموُمٌ اِمَاماً یَقتَدِی بِهِ، وَ یَستَضِئُ بِنوُرِ عِلمِهِ، ألا وَ إن اِمَامَکُم قَد اکتَفَی مِن دُنیَاهُ بِطَمرَیهِ، وَ مِن طُعمِهِ بِقُرصَیهِ»؛13 آگاه باش! هر پیروی را امامی است که از او پیروی می کند و از نور دانشش روشنی می گیرد؛ آگاه باش! امام شما از دنیای خود به یک جامه فرسوده و دو قرص نان رضایت داده است. مهم‌ترین پیام سخنان امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در این گونه بیانات به رهروان خویش تأسی و الگو گیری دقیق از گفتار و رفتار جانشینان رسول خدا یعنی امامان معصوم (صلوات الله علیهم) است که باید مورد عمل مؤمنان و کمال جویان قرار گیرد تا به خیر و کمال دنیا و آخرت نائل آیند.
به راستی، اگر زندگی هر یک از امامان معصوم را بررسی کنیم و به کلام و رفتار آن هادیان الی الله توجه نمائیم، خواهیم دید که سراسر حیات پرافتخار آن بزرگواران، مملوّ از آموزش ارزش ها، هدایت های حکیمانه، اخلاق، ایثار و فداکاری، مروّت و جوان مردی، انفاق و خدمت رسانی به فقرا و محرومین بوده است. آن ها هرگز به کمتر از اجرای عدالت تن نداده اند. از این روی تمام زوایا و ابعاد زندگی آن ها، به لحاظ تربیتی حائز اهمیت است، که دانسته شود و به آن عمل شود.
نتایج این بحث:
تا این جا به اموری دست یافته ایم که مجموعه فهرست شده آن عبارت است از:
1. تشریع قانون از آن خالق متعال است و بس!
2. ولایت نیز از آن او و به هر که او افاضه کند می باشد.
3. تنها کسی می تواند عهده دار تبیین تشریع و والی باشد که از عصمت برخوردار باشد.
4. عصمت برایند علم لدنّی و لطف خاص خداوندی است.
5. پس پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) امامت، نقش رهبری و الگو دهی دارد.
6. در دوران غیبت مقام ولایت فقیه عهده دار وظائف امامت در بین مردم است.
—————————–
1. ر.ک.به: محمد تفی، مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1376، ص 46-48.
2. مصطفی عباسی مقدم، نقس اسوه ها در تبلیغ، سازمان تبلیغات اسلامی، 1371، ص 23.
3. سوره مبارکه ممتحنه، آیه شریفه 4.
4. سوره مبارکه احزاب، آیه شریفه 21.
5. سوره مبارکه قلم، آیه شریفه 5.
6. ر.ک به: ترجمه المیزان، ج 21، ص 288.
7. نهج البلاغه، خط 110.
8. همان، خط 160.
9. اشاره به حدیث شریف ثقلین است که از روایات متواتره، پر شهرتی بین اهل اسلام است.
10. نهج البلاغه، خط 97.
11. شیخ عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، فرازی از زیارت جامعه کبیره.
12. شیخ عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، فرازی از زیارت جامعه کبیره.
13. نهج البلاغه، نامه 45.
حجت الاسلام و المسلمین آقاتهرانی
