خطبه 1تا59

 وَ مِنْ خُطْبَهٍ لَهُ عَلَیهِ السَّلامُ بَعْدَ انْصِرافِهِ مِن صِفِّینَ:

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) پس از بازگشتش از صفین :

---

 خطبه : 3

 وَ مِنْ خُطْبَهٍ لَهُ عَلَیهِ السَّلامُ الْمَعْرُوفَهُ بِالشِّقشْقِیهِ:

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) معروف به خطبه شقشقیه :

---

 خطبه : 4

 و من خطبة له ع و هی من اءفصح کلامه علیه السلام و فیها یعظ الناس و یهدیهم من ضلالتهم ویقال إ نه خطبها بعد قتل طلحة و الزبیر

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که فصیح ترین کلام حضرت است و در آن مردم را موعظه مى کند

---

 خطبه : 5

 و من خطبة له ع لَما قُبِضَ رَسوُلُ اللّهُ ص وَ خاطَبَهُ الْعَباسُ وَ اءَبُوسُفْیانَ بْنُ حَرْبٍ فِی اءَنْیبایعا لَهُ بِالْخِلافَةِ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى که رسول خدا (ص ) رحلت کرده بود و، عباس و ابو سفیان بنحرب از او خواستند که به خلافت با او بیعت کنند:

---

 کلام : 6

 و من کلام له ع لَمَا اءُشِیرَ عَلَیهِ بِاءَن لا یتْبَعَ طَلْحَةَ وَ الزُّبِیرَ وَ لا یرْصِدَ لَهُما القِتالَ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) آنگاه که به او گفتند، از تعقیب طلحه و زبیر باز ایستد و بسیج نبردبا ایشان نکند:

---

 خطبه : 7

 و من خطبة له ع یذم فیها اءتباع الشیطان

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که در آن پیروان شیطان را نکوهش مى کند

---

 کلام : 8

 و من کلام له ع یعْنِی بِهِ الزُّبَیرِ فِی حالٍ اقْتَضَتْ ذلِکَ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) مقصودش زبیر است ، در حالى که ، مقتضى چنین سخنى بود:

---

 کلام : 9

 و من کلام له ع فی صفته و صفة خصومه و یقال إ نها فی اءصحابالجمل

 سخنى از آن حضرت (ع ) در مورد صفت خود و دشمنش ، و گویند درباره اصحابجمل است :

---

 خطبه : 10

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 11

 و من کلام له ع لابْنِهِ مُحَمَدِ بْنِ الحَنَفیةِ لَمَا اءَعْطاهُ الرَایةَ یوْمَ الْجَمَلِ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) به پسرش ، محمد بن حنفیه ، هنگامى که در جنگجمل رایت را به دست او داد:

---

 خطبه : 12

 و من کلام له ع لَمَا اءَظْفَرَهُ اللّهُ بِاءَصْحابِ الجَمَلِ وَ قَدْ قَالَ لَهُ بَعْضُ اءَصْحَابِهِ: وَدِدْتُ اءَنَّاءَخِی فُلاَنا کَانَ شَاهِدَنَا لِیرَى مَا نَصَرَکَ اللَّهُ بِهِ عَلَى اءَعْدَائِکَ. فَقَالَ لَهُ ع :

 چون خداوند در جنگ جمل پیروزش گردانید، یکى از یاران گفتش اى کاش برادرم ، فلان ، مىبود و مى دید که چسان خداوند تو را بر دشمنانت پیروز ساخته است . على (ع ) از او پرسید:آیا برادرت هوادار ما بود گفت : آرى . على (ع ) گفت :

---

 خطبه : 13

 و من کلام له ع فِی ذَمَّ الْبَصْرَةِ وَ اءَهْلُها:

 سخنى از آن حضرت (ع ) در نکوهش بصره و مردمش :

---

 کلام : 14

 و من کلام له ع فِی مِثْلِ ذلِکَ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) در همین معنى :

---

 کلام : 15

 و من کلام له ع فیما رَدَّه عَلَى الْمَسْلِمینَ مِنْ قَطائعِ عُثْمانَ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) درباره زمینهایى که عثمان در زمان خلافت خود به این و آن داده بود وامام (ع ) آنها را به مسلمانان بازگردانید:

---

 خطبه : 16

 و من خطبة له ع لَمَا بُویعِ بِالْمَدینَةِ:

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) هنگامى که در مدینه با او بیعت کردند:

---

 کلام : 17

 و من کلام له ع فِی صِفَةِ مَن یتَصَدَى لِلْحُکْمِ بَینَ الا مة وَ لَیسَ لِذلکَ بِاءَهْلٍ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) در وصف کسانى که داورى میان مردم را به عهده مى گیرند و شایان آننیستند:

---

 کلام : 18

 و من کلام له ع فی ذَمٍّ اختِلافِ العُلَماءِ فِی الفُتْیا:

 سخنى از آن حضرت (ع ) در نکوهش اختلاف علما در فتوا:

---

 کلام : 19

 من کلام له ع قالَهُ لِلا شْعَثِ بْنِ قَیسٍ وَ هُوَ عَلى مِنْبَرِ الْکُوفَةِ یخْطُبُ، فَمَضى فِی بَعْضِ کَلامِهِ شَی ء اعْتَرَضَهُ الا شْعَثُ فَقالَ: یا اءَمیرَالمؤ منینَ، هذِهِ عَلَیکَ لا لَکَ، فَخَفَضَ عَلَیهِالسّلامُ إ لَیهِ بَصَرَهُ ثُمّز قالَ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) این سخن خطاب به اشعث بن قیس است . امام در کوفه بر منبر سخن مىگفت . در سخن او عبارتى بود که اشعث بر آن اعتراض کرد و گفت یا امیرالمؤ منین اینکه گفتىبه زیان توست نه به سود تو. امام تیز در او نگریست و گفت :

---

 خطبه : 20

 و من خطبة له ع و فیه ینفر من الغفلة و ینبه إ لى الفرار للّه

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که در آن از غفلت نهى کرده و به رجوع به خدا دعوت مى کند

---

 خطبه : 21

 و من خطبة له ع و هی کلمة جامعة للعظة و الحکمة

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که سخنى جامع در موعظه و حکمت است

---

 خطبه : 22

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 23

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 24

 و من خطبة له ع و هی کلمة جامعة له ، فیها تسویغقتال المخالف ، و الدعوة إ لى طاعة اللّه ، و الترقی فیها لضمان الفوز

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که کلام جامعى در سوغ دادن به جنگ با مخالف است

---

 خطبه : 25

 عَلَیهِ عامِلاهُ عَلَى الْیمَنِ وَ هُما عُبَیدُاللّهِ بْنُ عَباسٍ وَ سَعیدُ بْنُ نَمْرانُ لَمَا غَلَبَ عَلَیها بُسْرُ بْنُ اءَبِی اءَرْطاةَ، فَقام ع عَلَى الْمِنْبَرِ ضَجِرا بِتَثاقُلِ اءَصْحابِهِ عَنِ الْجِهادِ وَ مُخالَفَتِهِمْ لَهُ فِی الرَّاءی ، فَقالَ:

 خطبه اى از آن حضرت (ع )، پیاپى به امیرالمؤ منین خبر مى رسید، که اصحاب معاویه بربلاد مستولى شده اند. عبید الله بن عباس و سعید بن نمران که کارگزاران او در یمن بودند،نیز بیامدند. بسر بن ابى ارطاة بر آنان چیره شده بود. على (ع ) در حالى که از درنگاصحاب خود در امر جهاد، و مخالفت ورزیدنشان با راءى و نظر خودملول شده بود، بر منبر شد و چنین فرمود:

---

 خطبه : 26

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 27

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 28

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 29

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 کلام : 30

 و من کلام له ع فِی مَعْنى قَتْلِ عثُمْانَ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) درباره کشته شدن عثمان :

---

 کلام :31

 و من کلام له ع لَما اءَنْفَذَ عَبْدَ اللّهِ بْنَ عَبَاسٍ إ لَى الزُّبَیرِ قَبْلَ وُقُوعِ الْحَرْبِ یوْمَ الْجَمَلْلِیسْتَفِیئهُ إ لى طاعَتِهِ:

 سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى که عبد الله بن عباس را، پیش از شروع جنگجمل ، نزد زبیر فرستاد تا او را به اطاعت خویش ‍ بازگرداند:

---

 خطبه : 32

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 33

 و من خطبة له ع عِند خُروجه لِقتال اءهل البصرة ،قال عبدالله بْنِ العباس : دَخَلَتْ عَلى اءمیر المؤ منین ع بِذى قار وَ هُوَ یخصف نَعله ، فَقالَ لى :و فیها حکمة مبعث الرسل ، ثم یذکر فضله و یذم الخارجین

 سخنى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 34

 و من خطبة له ع فِی اِسْتنفارُ الناس إ لى اءهلِ الشامْ:

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) آنگاه که لشکر به جنگ با شامیان بسیج مى کرد:

---

 خطبه : 35

 و من خطبة له ع بَعْدُ التَحْکیم :

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) بعد از حکمیت :

---

 خطبه : 36

 و من خطبة له ع فِی تِخْویف اءَهل النَهروان :

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) در بیم دادن نهروانیان :((19))

---

 کلام : 37

 و من کلام له ع یجْری مُجْرى الخطبة :

 سخنى از آن حضرت (ع ) که تواند خطبه اى باشد:

---

 خطبه : 38

 و من خطبه له ع و فیها علة تسمیة الشبهة شبهة ثم بیانحال الناس فیها

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که در آن علت اینکه شبهه را شبهه نامیده ان بیان مى کند

---

 خطبه : 39

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 کلام : 40

 و من کلام له ع فِی الْخَوارِج لَما سَمع قولهم ((لا حکم إ لا لله )) قَالَ ع :

 سخنى از آن حضرت (ع ) وقتى شنید که خوارج مى گویند، ((لا حکم الا للّه )) فرمود:

---

 خطبه : 41

 و من خطبة له ع و فیها ینهى عن الغدر و یحذر منه

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) که در آن نهى مى کند از مکر و حیله

---

 خطبه : 42

 و من خطبه له ع و فیه یحذر من اتباع الهوى و طول الامل فی الدنیا

 سخنى از آن حضرت (ع ) که در آن از تبعیت هواى نفس و درازى آرزو مردم را بر حذر مى دارد

---

 کلام : 43

 و من کلام له ع وَ قَدْ اءشارَ عَلَیهِ اءَصْحابه بالاستعداد لِحَرباءَهْل الشامِ بَعْد إ رساله جَریر بْنِ عَبْدالله البَجَلی إ لى مُعاویة :

 سخنى از آن حضرت (ع ) پس از آنکه ، جریر ابن عبد الله البجلى را به سفارت نزد معاویهفرستاد، اصحابش اشارت کردند که براى نبرد با مردم شام مهیا شود، فرمود:

---

 کلام : 44

 و من کلام له ع لَما هَرَبَ مَصْقِلة بْنَ هَبیرةَ الشیبانی إ لى مُعاویةَ، وَ کانَ قَدْ ابْتاعَ سَبی بنیناجِیة مِن عامِل اءمیر المؤ منین علیه السلام وَ اءعْتقهم ، فَلَما طالِبهبِالمال خاسَّ بِه وَ هَرْب إ لى الشام :

 سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى که مصقلة ابن هبیره شیبانى ، اسیران بنى ناجیه را ازعامل امیرالمؤ منین خرید و آزاد کرد و چون على (ع ) بهاى آن مطالبه نمود، مصقله نزد معاویهگریخت و على (ع ) درباره آن فرمود:

---

 خطبه : 45

 و من خطبة له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 کلام : 46

 و من کلام له ع عِنْدَ عَزمه عَلى الْمَسیر إ لى الْشام :

 سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى که به قصد شام سفر مى کرد:

---

 کلام : 47

 و من کلام له ع فِی ذِکْر الکوفة

 سخنى از آن حضرت (ع ) درباره کوفه :

---

 خطبه : 48

 و من خطبة له ع عِنْدَ الْمَسیر إ لى الشام :

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) هنگامى که عزم سفر شام داشت :

---

 خطبه : 49

 و من خطبة له ع

 سخنى از آن حضرت (ع )

---

 کلام :50

 و من کلام له ع

 خطبه اى از آن حضرت (ع )

---

 خطبه : 51

 و من خطبة له ع لَما غَلَبَ اءَصْحاب مُعاویة اءصحابه ع عَلى شریعة الْفرات بِصَفین وَمَنْعوهم الْماء:

 سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى که یاران معاویه در صفین بر آب فرات غلبه یافتند و آب رابه روى اصحاب او بستند:

---

 خطبه : 52

 و من خطبة له ع وَ قَدْ تَقَدَّم مُخْتارَها بِروایة وَ نَذَکِّرها هاهُنا بِروایة اُخرى لِتَغایر الرَوایتَین :

 خطبه اى از آن حضرت (ع ) گزیده اى از این خطبه را پیش از این آوردیم . در اینجا، روایتدیگرى از آن را مى آوریم .زیرا میان دو روایت تفاوتهایى است :

---

 خطبه : 53

 و من خطبة له ع فِى ذِکْر الْبَیعة :

 سخنى از آن حضرت (ع ) در ذکر بیعت :

---

 کلام : 54

 و من کلام له ع وَ قَدْ استبطاء اءَصْحابه إ ذنه لَهُمْ فِیالْقِتال بِصفّین :

 سخنى از آن حضرت (ع )، یاران على (ع ) مى گفتند، که چرا در نبرد صفین درنگ مى کند و بهآنان اجازت جنگ نمى دهد. و او در پاسخ چنین گفت :

---

 کلام : 55

 و من کلام له ع

 سخنى از آن حضرت (ع )

---

 کلام : 56

 و من کلام له ع لاءصْحابه :

 سخنى از آن حضرت (ع ) در خطاب به اصحاب خود:

---

 کلام : 57

 و من کلام له ع کلم بِه الْخَوارِج :

 سخنى از آن حضرت (ع ) در باب خوارج :

---

 کلام : 58

 و قال ع لَما عَزْم عَلى حَرْبِ الخَوارج وَ قیلَ لَه : إ نَ القوَمَ عبروا جَسر النَهْرَوان :

 آن حضرت فرمود: هنگامى که آهنگ جنگ با خوارج داشت به او گفتند که ایشان ازپل نهروان گذشته اند:

---

 کلام : 59

 و قال ع لِما قَتَل الخَوارج فَقیلَ لَه : یا اءمیرالمؤ منین هلک القوم باءجمعهم :

 و آن حضرت فرمود: هنگامى که همه خوارج کشته شدند و او را گفتند، یا امیرالمؤ منین ، همه آنقوم طعمه تیغ هلاکت گردیدند، فرمود: